برنامه‌ریزی منظر با رویکرد بوم‌شناختی، نمونه موردی: راهبرد توسعه فضاهای باز و سبز حومه‌ای در منطقه ۱۹ شهرداری تهران

توسعه نامتعادل‌ فضایی– کالبدی شهرها بویژه در مناطق حومه‌ای، همواره تخریب فضا‌های باز و سبز را در پی دارد. از آن جا که رویکرد بوم‌شناسی منظر با دیدگاه کل‌نگر رابطه انسان و طبیعت را مورد بررسی قرار می‌دهد، از جایگاهی منحصربه فرد در برنامه‌ریزی پایدار منظر برخوردار است. این مقاله، در پی تبیین گام‌های اصلی در فرایند برنامه‌ریزی بوم‌شناختی براساس روش تحلیل محتوا در ادبیات تخصصی معماری منظر با هدف شناخت راهبردهای توسعه فضا‌های باز و سبز درون و پیرامون شهرها است. در این مورد، فرض مقاله بر مفاهیم انتزاعیِ پایه در مدل "لکه‌-‌دالان‌-بستر(ماتریس)" و "مفهوم چارچوب" به‌منظور تبیین و طبقه‌بندی عرصه‌های باز و سبز تکیه دارد. به این ترتیب، تعمیم گزاره‌های منطقی حاصل از مفاهیم پایه و تطبیق آنها با پژوهش‌های پیشین که به شیوه‌های کمی به مطالعه ساختار منظر در مقیاس منطقه‌ای شهر تهران پرداخته‌اند، طبقه‌بندی فضا‌های باز و سبز را در سه دسته مناطق تولیدی، حفاظتی و تعاملی امکان‌پذیر ساخت. در نهایت با تعمیم راهبردهای موجود در قالب یک پژوهش موردی در منطقه ۱۹ ‌شهرداری تهران که از قابلیت‌های طبیعی و ماهیت حومه‌ای برخوردار است، سیاست‌ها در دو مقیاس میانی و خرد تدوین شد. نتایج مطالعه نشان داد که طیف وسیعی از فضاهای باز و سبز منطقه ۱۹ شهرداری تهران دارای ماهیت مناطق تعاملی هستند. توسعه فضاهای باز و سبز حومه‌ای در مناطق تعاملی باید با تکیه بر مفاهیم «انسجام» و «پیوستگی» در برنامه‌ریزی بوم‌شناسی منظر مدنظر قرار گیرد. محصول این پژوهش رویکردی مقدماتی را در سیاست‌گذاریِ فضاهای باز و سبز مناطق حومه‌ای با نگرش معماری منظر معرفی می‌نماید.